Raigad Fort | रायगड किल्ला
रायगड किल्ला एक भव्य आणि प्रसिद्ध डोंगरी किल्ला आहे. महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यातील महाड येथे रायगड किल्ला आहे. हा दख्खनच्या पठारावरील सर्वात मजबूत किल्ल्यांपैकी एक आहे आणि जगभरात ‘पूर्वेचा जिब्राल्टर’ म्हणून ओळखला जातो. . 1674 मध्ये संपूर्ण मराठा साम्राज्याचा राजा म्हणून छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा राज्याभिषेक झाल्यानंतर रायगड किल्ला हा त्यांनी ही आपली राजधानी बनवली होती. १७६५ मध्ये ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीने राबविलेल्या सशस्त्र मोहिमेसाठी हा किल्ला होता. ९ मे १८१८ रोजी किल्ला लुटला गेला आणि नंतर ब्रिटीश सैन्याने नष्ट केला.
भारतातील विस्मयकारक खुणांपैकी एक आणि ऐतिहासिक घटनांचा आणि पौराणिक योद्ध्यांच्या कथांचा साक्षीदार असलेल्या रायगड किल्ल्याचे अचूक मूल्य सांगणे जवळजवळ अशक्य आहे. हे समुद्रसपाटीपासून 2,700 फूट किंवा 820 मीटर उंच आहे, पार्श्वभूमी म्हणून सुंदर सह्याद्री पर्वतरांग आहे.
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या रायगड किल्ल्यामध्ये मेना दरवाजा, पालखी दरवाजा, नगारखाना दरवाजा आणि महादरवाजा हे छोटे प्रवेशद्वार आहेत जे येथील मंत्रमुग्धतेची पातळी उंचावतात आणि त्या काळात लोक किल्ल्यावर कसे प्रवेश करायचे याची झलक दाखवतात. जुन्या काळी याला भले मोठे मैदान होते, आजही रायगड किल्ल्यावर सहल, ट्रेकिंग आणि निसर्ग आणि त्यातील घटकांचा आनंद लुटणे यासह अनेक उपक्रमांसाठी पर्यटक आणि स्थानिक लोकांची गर्दी पाहायला मिळते.
रायगड किल्ल्याकडे जाण्यासाठी जवळपास 1,737 पायर्‍यांचा एकच मार्ग आहे. रायगड रोपवे पण झाला आहे. यामुळे पर्यटकांना काही मिनिटांत जमिनीपासून रायगड किल्ल्यावर पोहोचता येते. देशातील इतर सर्व प्रतिष्ठित वास्तूंप्रमाणेच या किल्ल्याचे मूल्य अमूल्य आहे. आज अंदाज लावला तर तो लाखोंच्या घरात जाईल यात शंका नाही !
रायगड किल्ला : इतिहास आणि स्थानिक कथा
रायगड किल्ला (आधी रायरीचा किल्ला म्हणून ओळखला जाणारा) छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६५६ मध्ये जावळीचा राजा चंद्ररावजी मोरे यांच्याकडून ताब्यात घेतला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याचा ताबा घेतल्यानंतर त्याचा बराच विस्तार केला आणि त्याला राजांचा किल्ला किंवा रायगड असे नाव दिले. रायगड
हा मराठा साम्राज्याची राजधानी बनवले. गडमाथ्यापर्यंतची चढण पाचाडपासूनच सुरू होते. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राजवटीत पाचाड गावात 10,000 घोडदळांची तुकडी सदैव पहारा देत होती.
हा किल्ला सध्याच्या महाराष्ट्रातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात आहे आणि ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने त्याला लक्ष्य केले. एक प्रमुख राजकीय केंद्र म्हणून. १८१८ मध्ये कालकाईच्या टेकडीवरील तोफांनी रायगड किल्ल्याचा नाश केला. 9 मे 1818 रोजी एक करार अंमलात आला आणि ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने त्यावर नियंत्रण मिळवले.
रायगड किल्ल्यावरील पाहण्यासारखी ठिकाणी
रायगड किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधला.मुख्य वास्तुविशारद आणि अभियंता दुसरे कोणी नसून हिरोजी इंदुलकर होते.मुख्य किल्ल्यावर राणीचे निवासस्थान, खाजगी प्रसाधनगृहे आणि एकूण सहा कक्ष आहेत.
येथे एका बाजाराचे अवशेष आहेत, ज्यात घोडेस्वारांनी एकदा प्रवेश केला होता.राजाच्या दरबारात अजूनही मूळ सिंहासनाची प्रतिकृती आहे, जी ‘नगरखाना दरवाजा’ किंवा मुख्य दरवाजाकडे आहे. दारापासून ते सिंहासनापर्यंत ऐकू येण्यासाठी हे आच्छादन ध्वनीनुसार तयार करण्यात आले होते.
‘टकमक टोक’ हा फाशीचा बिंदू आणि चट्टान आहे जिथून कैद्यांना मरण्यासाठी फेकले जाते. परिसराला आज कुंपण घातले आहे.मुख्य बाजारपेठेत अवशेषांसमोर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पुतळा उभा आहे. हा बाजार ‘जगदीश्वर मंदिर’ आणि त्याच्या समाधीसह वाघ्या, त्याचा निष्ठावंत कुत्रा याच्या समाधीपर्यंत जातो. पाचाड गावात शिवरायांची आई जिजाबाई यांची समाधी आहे.
रायगड किल्ल्या प्रवेशद्वार
चित दरवाज्यातून पर्यटक रायगड किल्ल्यावर प्रवेश करू शकतात. येथून, अभ्यागतांना रायगड किल्ल्याचे प्राथमिक प्रवेशद्वार असलेल्या खूब लढा बुरुज आणि महा दरवाजाकडे जावे लागेल. मराठा साम्राज्याचे वैभव या विशाल वास्तूवर कोरलेले आहे. वरील सर्व लहान प्रवेशद्वार तिकडे जाताना पाहण्यासाठी इथून वर चढले पाहिजे. रायगड किल्ल्यावर जाण्याचा “मोठा दरवाजा”, ज्याला “महा दरवाजा” देखील म्हणतात, हा एकमेव मार्ग आहे आणि तो सूर्यास्ताच्या वेळी बंद होत असे. याच्या दोन बाजूंना दोन मोठे किल्ले आहेत, जे 65-70 फूट पातळीपर्यंत आहेत. हा दरवाजा रायगड किल्ल्याच्या माथ्यावर सुमारे 600 फूट उंच आहे.
राणी वसा
रायगड किल्लेदार राजवाड्यात जाताना, रविवास किंवा राणीचा कक्ष पहा, ज्याची रचना अजूनही शाबूत आहे. रायगड किल्ल्यावर प्रवेश चित दरवाज्यातून पर्यटक रायगड किल्ल्यावर प्रवेश करू शकतात. येथून, अभ्यागतांना रायगड किल्ल्याचे प्राथमिक प्रवेशद्वार असलेल्या खूब लढा बुरुज आणि महा दरवाजाकडे जावे लागेल. मराठा साम्राज्याचे वैभव या विशाल वास्तूवर कोरलेले आहे. वरील सर्व लहान प्रवेशद्वार तिकडे जाताना पाहण्यासाठी इथून वर चढले पाहिजे. रायगड किल्ल्यावर जाण्याचा “मोठा दरवाजा”, ज्याला “महा दरवाजा” देखील म्हणतात, हा एकमेव मार्ग आहे आणि तो सूर्यास्ताच्या वेळी बंद होत असे. याच्या दोन बाजूंना दोन मोठे किल्ले आहेत, जे 65-70 फूट पातळीपर्यंत आहेत. हा दरवाजा रायगड किल्ल्याच्या माथ्यावर सुमारे 600 फूट उंच आहे.
पालखी दरवाजा
हे रायगडातील राणीवसासमोर आहे. शिवाजी महाराज त्यांच्या ताफ्यासह जात होते ते हे ठिकाण. उजवीकडे जर पालखी दरवाजा म्हणजे या किल्ल्यातील किल्ल्यातील धान्यसाठा असल्याचे मानले जात असे.
टेहळणी बुरूज
किल्ल्यावर तीन टेहळणी बुरूज होते. दोन अजूनही उंच उभे असताना तिसर्‍यावर इंग्रजांनी हल्ला करून किल्ला उद्ध्वस्त केला.
राजभवन
एक पवित्र स्थान, हे मुख्य ठिकाण मानले जाते जेथे छत्रपती शिवाजी महाराज राजभवनात वेळ घालवत असत. या ठिकाणी विजय-पराजय, सुख-दुःख इत्यादी सर्व इतिहासकारांनी राजभवनाचा उल्लेख केल्याचे पाहिले आहे.
रॉयल बाथ
त्याची स्वतःची भव्य ड्रेनेज सिस्टीम आहे जी इतिहासकार आणि वास्तुकला प्रेमींना मोठ्या प्रमाणात प्रभावित करते. ते एका भूमिगत तळघराकडे जाते, ज्याचा वापर पूर्वी गुप्त क्रियाकलापांसाठी केला जात होता, ज्यात युद्धांमधून मिळालेला खजिना, गुप्त संभाषणे आणि प्रार्थना इत्यादींचा समावेश होता.
शोध मराठी वरील रायगड किल्ला हा लेख कशा वाटला हे तुम्ही नक्की कंमेंट बॉक्स मध्ये सांगा.. अधिक माहिती वाचत राहण्यासाठी सर्व मराठी बांधवांनी आमच्या शोध मराठी या व्हाट्सअप ग्रुप मध्ये आजच सामील व्हा…… Shodh marathi Whatsapp Group link